Tin tức
Phân biệt nhà thờ họ và từ đường
Có nhiều người sẽ thắc mắc nhà thờ họ và từ đường sẽ khác nhau như thế nào. Bài viết này Lê Gia sẽ giải đáp sự khác nhau giữa hai loại hình này đến quý vị.
1. Về quy mô nhà thờ họ phân theo quy mô từ lớn đến bé :
- Nhà thờ tổ ( Chức năng chính và là gốc của nhà thờ họ là để thờ các vị Cao, Tằng, Tổ, Khảo. Thờ những người từng có công lớn với đất nước, với nhân dân trong dòng họ có thể là thờ nhiều đời
- Nhà thờ họ ( Chức năng chính là thờ những người đứng đầu chi họ nên có quy mô nhỏ hơn, thường là thờ 5 đời)
- Nhà thờ tổ ( Chức năng chính và là gốc của nhà thờ họ là để thờ các vị Cao, Tằng, Tổ, Khảo. Thờ những người từng có công lớn với đất nước, với nhân dân trong dòng họ có thể là thờ nhiều đời
- Nhà thờ họ ( Chức năng chính là thờ những người đứng đầu chi họ nên có quy mô nhỏ hơn, thường là thờ 5 đời)
Nhà thờ thường được quy hoạch một khu đất riêng biệt, chỉ có chức năng làm nhà thờ
- Nhà từ đường thường có chức năng làm nhà thờ kết hợp với nhà ở, không gian thờ nằm trong tổng thể không gian sinh hoạt chung của gia đình.
- Có nhiều điểm chung và điểm riêng giữa nhà thờ họ và nhà thờ chi họ
- Nhà thờ họ hay nhà thờ chi họ có điểm chung đều là những nơi thờ phụng những vị tổ tiên trong dòng họ tính theo phụ hệ, phổ biến trong văn hóa của người Việt vùng đồng bằng, trung du Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ. Tuy nhiên nhà thờ họ hay còn gọi là nhà thờ Tổ, nhà từ đường là ngôi nhà thờ do tất cả con cháu của dòng họ đóng góp, xây dựng nên để thờ vị Thủy Tổ chung của cả dòng họ như nhà thờ họ Nguyễn, nhà thờ họ Lê, nhà thờ họ Phạm, nhà thờ họ Trần… Hàng năm, vào ngày giỗ Tổ dòng họ, con cháu của dòng họ lại tề tựu về giỗ Tổ, đây là dịp hội họp lớn nhất của tộc họ. Nhà thờ họ này thường được xây dựng ở mảnh đất của người trưởng nam trong dòng họ, nơi giữ gia phả gốc, còn được gọi là nhà thờ đại tôn.
- Còn nhà thờ chi họ là một ngôi nhà thờ được lập ra để thờ cúng vị Tổ của từng chi họ riêng, còn được gọi là bản chi từ đường. Những dòng họ lớn thường sẽ chia thành nhiều chi khác nhau như chi họ Nguyễn Hữu, chi họ Nguyễn Văn, chi họ Nguyễn Đình…, mỗi chi này ngoài việc tham gia giỗ Tổ toàn họ thì còn có thể lập riêng nhà thờ cho chi họ của mình để thờ cúng riêng từ đời ông tổ chi trưởng, còn gọi là cửa họ.
2. Hình thái nhà thờ họ :
- Thông thường, một Nhà thờ họ điển hình chỉ là một ngôi nhà hình chữ Nhất nằm ngang với hai mái trước và sau theo kiểu thu hồi bít đốc (hồi văn), mái có thể lợp tranh, lá cọ hoặc ngói mũi dân dã (ngói di), quy mô công trình thường từ 3 đến 5 gian. Khu vực đồng bằng Bắc Bộ vẫn được xem là cái nôi của người Việt, vì vậy loại hình kiến trúc Nhà thờ họ cũng ra đời sớm nhất ở khu vực này.
- Tuy nhiên hiện nay hầu như không còn những Nhà thờ họ có niên đại sớm. Theo kết quả điều tra của Viện Bảo tồn di tích (thực hiện từ 2003 đến 2009), các Nhà thờ họ còn lại ở đồng bằng Bắc Bộ chỉ có niên đại sớm nhất là từ cuối thế kỷ XVII, đầu thế kỷ XVIII. Một phần do Nhà thờ họ thường không được đầu tư lớn (các cấu kiện khung gỗ nhỏ hơn, yêu cầu đối với vật liệu để làm Nhà thờ họ cũng đơn giản hơn) nên độ bền vững thường kém hơn so với những công trình tín ngưỡng công cộng. Phong tục dân gian “Tứ đại mai thần chủ” Đối tượng được thờ trong Nhà thờ họ là các vị tổ của dòng họ.
- Theo phong tục dân gian: “Tứ đại mai thần chủ” (từ 4 đời thì không phải thờ nữa) nên trong một Nhà thờ họ thường chỉ thờ không quá 5 đời tổ. Tuy nhiên cũng không nhất định như vậy, một số dòng họ lớn cũng có thể thờ nhiều hơn 5 đời. Trong Nhà thờ họ, các ban thờ thường được bố trí theo chiều ngang: Ban thờ vị tổ cao nhất bao giờ cũng được đặt tại gian chính giữa, ban thờ các vị tổ thấp hơn được bài trí đăng đối ở các gian hai bên.
- Nhà thờ họ thường là công trình chuyên dụng để thờ tổ tiên.
.jpg)
- Song cũng có một số Nhà thờ họ kết hợp hai chức năng: vừa để thờ, vừa để ở (do điều kiện kinh tế của dòng họ). Đối với những Nhà thờ họ kiểu này, việc thờ cúng tổ tiên được bố trí ở các gian giữa, chỗ để ở được bố trí hai bên gian hồi.
- Tuy nhiên, đúng theo truyền thống thì Nhà thờ họ thường được xây tách riêng khỏi nhà ở, có thể nằm trên một mảnh đất riêng biệt, có thể nằm trên khuôn viên đất ở của vị trưởng họ. Việc bố trí mặt bằng của Nhà thờ họ phụ thuộc rất nhiều vào các điều kiện này.
- Đối với kiểu Nhà thờ họ kết hợp để ở và Nhà thờ họ chung khuôn viên đất ở, việc bố trí mặt bằng sẽ phụ thuộc khá nhiều vào nhu cầu sinh hoạt của những người sống ở đó. Còn đối với những Nhà thờ họ có khuôn viên riêng biệt, việc quy hoạch mặt bằng sẽ dễ dàng hơn và có điều kiện để đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về phong thủy. Song dù thế nào đi nữa thì một nguyên tắc cơ bản luôn luôn phải tuân thủ trong bố cục Nhà thờ họ là nguyên tắc đăng đối qua trục thần đạo (trục tưởng tượng đi qua chính giữa nhà thờ).
- Nhà thờ họ hay nhà thờ chi họ có điểm chung đều là những nơi thờ phụng những vị tổ tiên trong dòng họ tính theo phụ hệ, phổ biến trong văn hóa của người Việt vùng đồng bằng, trung du Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ. Tuy nhiên nhà thờ họ hay còn gọi là nhà thờ Tổ, nhà từ đường là ngôi nhà thờ do tất cả con cháu của dòng họ đóng góp, xây dựng nên để thờ vị Thủy Tổ chung của cả dòng họ như nhà thờ họ Nguyễn, nhà thờ họ Lê, nhà thờ họ Phạm, nhà thờ họ Trần… Hàng năm, vào ngày giỗ Tổ dòng họ, con cháu của dòng họ lại tề tựu về giỗ Tổ, đây là dịp hội họp lớn nhất của tộc họ. Nhà thờ họ này thường được xây dựng ở mảnh đất của người trưởng nam trong dòng họ, nơi giữ gia phả gốc, còn được gọi là nhà thờ đại tôn.
- Còn nhà thờ chi họ là một ngôi nhà thờ được lập ra để thờ cúng vị Tổ của từng chi họ riêng, còn được gọi là bản chi từ đường. Những dòng họ lớn thường sẽ chia thành nhiều chi khác nhau như chi họ Nguyễn Hữu, chi họ Nguyễn Văn, chi họ Nguyễn Đình…, mỗi chi này ngoài việc tham gia giỗ Tổ toàn họ thì còn có thể lập riêng nhà thờ cho chi họ của mình để thờ cúng riêng từ đời ông tổ chi trưởng, còn gọi là cửa họ.
2. Hình thái nhà thờ họ :
- Thông thường, một Nhà thờ họ điển hình chỉ là một ngôi nhà hình chữ Nhất nằm ngang với hai mái trước và sau theo kiểu thu hồi bít đốc (hồi văn), mái có thể lợp tranh, lá cọ hoặc ngói mũi dân dã (ngói di), quy mô công trình thường từ 3 đến 5 gian. Khu vực đồng bằng Bắc Bộ vẫn được xem là cái nôi của người Việt, vì vậy loại hình kiến trúc Nhà thờ họ cũng ra đời sớm nhất ở khu vực này.
- Tuy nhiên hiện nay hầu như không còn những Nhà thờ họ có niên đại sớm. Theo kết quả điều tra của Viện Bảo tồn di tích (thực hiện từ 2003 đến 2009), các Nhà thờ họ còn lại ở đồng bằng Bắc Bộ chỉ có niên đại sớm nhất là từ cuối thế kỷ XVII, đầu thế kỷ XVIII. Một phần do Nhà thờ họ thường không được đầu tư lớn (các cấu kiện khung gỗ nhỏ hơn, yêu cầu đối với vật liệu để làm Nhà thờ họ cũng đơn giản hơn) nên độ bền vững thường kém hơn so với những công trình tín ngưỡng công cộng. Phong tục dân gian “Tứ đại mai thần chủ” Đối tượng được thờ trong Nhà thờ họ là các vị tổ của dòng họ.
- Theo phong tục dân gian: “Tứ đại mai thần chủ” (từ 4 đời thì không phải thờ nữa) nên trong một Nhà thờ họ thường chỉ thờ không quá 5 đời tổ. Tuy nhiên cũng không nhất định như vậy, một số dòng họ lớn cũng có thể thờ nhiều hơn 5 đời. Trong Nhà thờ họ, các ban thờ thường được bố trí theo chiều ngang: Ban thờ vị tổ cao nhất bao giờ cũng được đặt tại gian chính giữa, ban thờ các vị tổ thấp hơn được bài trí đăng đối ở các gian hai bên.
- Nhà thờ họ thường là công trình chuyên dụng để thờ tổ tiên.
- Song cũng có một số Nhà thờ họ kết hợp hai chức năng: vừa để thờ, vừa để ở (do điều kiện kinh tế của dòng họ). Đối với những Nhà thờ họ kiểu này, việc thờ cúng tổ tiên được bố trí ở các gian giữa, chỗ để ở được bố trí hai bên gian hồi.
- Tuy nhiên, đúng theo truyền thống thì Nhà thờ họ thường được xây tách riêng khỏi nhà ở, có thể nằm trên một mảnh đất riêng biệt, có thể nằm trên khuôn viên đất ở của vị trưởng họ. Việc bố trí mặt bằng của Nhà thờ họ phụ thuộc rất nhiều vào các điều kiện này.
- Đối với kiểu Nhà thờ họ kết hợp để ở và Nhà thờ họ chung khuôn viên đất ở, việc bố trí mặt bằng sẽ phụ thuộc khá nhiều vào nhu cầu sinh hoạt của những người sống ở đó. Còn đối với những Nhà thờ họ có khuôn viên riêng biệt, việc quy hoạch mặt bằng sẽ dễ dàng hơn và có điều kiện để đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về phong thủy. Song dù thế nào đi nữa thì một nguyên tắc cơ bản luôn luôn phải tuân thủ trong bố cục Nhà thờ họ là nguyên tắc đăng đối qua trục thần đạo (trục tưởng tượng đi qua chính giữa nhà thờ).
